የአጣሪ ዳኝነት ሚና በአስተዳደር ህግ
የአጣሪ ዳኝነት ምንነት እና ህገ መንግስታዊ ፋይዳውየአጣሪ ዳኝነት (Judicial Review) ትርጓሜ ከህገ መንግስት ወይም ከአስተዳደር ህግ አንጻር ሊቃኝ ይችላል፡፡ በህገ መንግስታዊነት ማዕቀፍ አጣሪ ዳኝነት ማለት በህግ አውጭው የሚወጡ ህጐች ህገ መንግስታዊ ባለመሆናቸው በመደበኛ ፍ/ቤት፣ በህገ መንግስታዊ ፍ/ቤት ወይም በሌላ ራሱን የቻለ ተቋም አማካይነት የሚሻሩበት ስርዓት ነው፡፡a በአስተዳደር ህግ ውስጥ አጣሪ ዳኝነት ማለት በህግ አስፈፃሚው ወይም በአስተዳደር መ/ቤቶች የሚወሰዱ ውሳኔዎች፣ የሚፈጸሙ ድርጊቶች እና በውክልና የሚወጡ ደንቦችና መመሪያዎች ህጋዊነት በመደበኛ ፍርድ ቤት የሚጣራበት ስርዓት ነው፡፡b ምንም እንኳን በህገ መንግስታዊነት እና በህጋዊነት መካከል ጥርት ያለ መለያ መስመር ማበጀት አዳጋች ቢሆንም የዚህ መጽሐፍ በተለይም የዚህ ምዕራፍ ወሰን ህገ መንግስታዊ አጣሪ ዳኝነትን አያካትትም፡፡የአጣሪ ዳኝነትን ፅንሰ ሀሳብ በሚገባ ለመረዳት እንዲያስችለን በመስኩ ምሁራን የተሰጡ ሁለት ትርጓሜዎችን እንጠቅሳለን፡፡ በእንግሊዝ አጣሪ ዳኝነት ማለት በህግ ስልጣን የተሰጣቸው አካላት ስልጣናቸውን በመገልገል የሚፈጽሙት ድርጊት ወይም አልድርጊት (inaction) በከፍተኛው ፍርድ ቤት የሚጣራበት ስርዓት ነው፡፡Judicial review can be defined as the procedure through which the High Court supervises the public law actions and inactions of public authorities and other bodies that are exercising statutory powers, performing public duties, and/or taking decisions on matters of public interest.cበሌላ አነጋገር አጣሪ ዳኝነት ማለት የአስተዳደር መ/ቤቶች እና ሌሎች የማስተዳደር ስልጣን የተሰጣቸው አካላት በህግ አውጪነት (rule-making) እና ዳኝነት ሰጪነት (adjudicatory power) ስልጣናቸው የሚያወጣቸው ደንብና መመሪያዎች ወይም የሚሰጧቸው አስተዳደራዊ ውሳኔዎች ህጋዊነት በመደበኛ ፍ/ቤቶች የሚታረምበት ስነ-ስርዓት ነው፡፡ በማጣራቱ ሂደት የፍ/ቤቶች ሚና ህጋዊነትን ከማረጋገጥ አያልፍም፡፡ የሚከተለው ትርጓሜ ህጋዊነት የስርዓቱ አንኳር ባህርይ እንደሆነ ያሳየናል፡፡Judicial review is essentially a procedure whereby the courts are able to determine the lawfulness of the exercise of executive power. It is concerned with the legality of the decision-making process as opposed to the merits of the actual decision.dመደበኛ ፍ/ቤቶች አንድን አስተዳደራዊ ውሳኔ በአጣሪ ዳኝነት በሚያዩበት ወቅት የውሳኔውን ህጋዊነት ከማረጋገጥ ባለፈ ትክክለኛነቱን የማየት ስልጣን የላቸውም፡፡ የውሳኔው ይዘት በጉዳዩ ላይ ልዩ እውቀት ላላቸው የአስተዳደር መ/ቤቶች የሚተው እንጂ በመደበኛ ፍ/ቤቶች ጣልቃ ገብተው የሚመረምሩት ጉዳይ አይደለም፡፡የአስተዳደር ህግ በተለይም የአጣሪ ዳኝነት ጽንሰ ሀሳብ በዳኞች መስመር ቀያሽነት የለመለመና ያደገ፤ መሰረቱ በዳኞች የተተከለ ህግ ነው፡፡Judicial review is in effect a judge-driven process as it stems from the common law. In other words, it is the courts themselves which have developed, expanded and refined the principles, grounds and remedies available in judicial review proceedings. In effect, the courts determine who can seek judicial review, against whom and on what grounds.e
የኮመን ሎው የህግ ስርዓት በሚከተሉ አገራት ብቻ ሳይሆን በተጻፈ ህግ ብቻ በምትመራው በፈረንሳይ ሳይቀር የአስተዳደር ህግ በተለይም አጣሪ ዳኝነት የዳኞች ህግ ነው፡፡ ይህ መሆኑ ዳኞች ወሰኑን (scope of judicial review) እንደየአገራቸው ነባራዊ ሁኔታ የግለሰቦችን መብትና ነፃነት ከውጤታማ አስተዳደር ጋር እያመዛዘኑ ህጋዊነት የማስፈን ሚናቸውን በብቃት እንዲወጡ ያስችላቸዋል፡፡ በአንድ በኩል ህገወጥ በሆነ አስተዳደራዊ ድርጊት ምክንያት የግለሰቡ መብት እንዳይጣስ ፍ/ቤቶች ለተበደለ ወገን መፍትሄ መስጠት ይጠበቅባቸዋል፡፡ በሌላ በኩል በረባ ባልረባው በሚቀርብ ክስ ውጤታማ አስተዳደር ሊሰናከልና የመንግስት እጆች ሙሉ በሙሉ በፍ/ቤቶች ተጠፍንገው ‘አስተዳደራዊ መኮላሸት’ ሊሰፍን አይገባም፡፡የአጣሪ ዳኝነት መሰረታዊ ግብ የስልጣን ባለቤት የሆኑ አካላት ተግባራቸውን በህግ ተለይቶ በተሰጣቸው የስልጣን ገደብ ውስጥ ማከናወናቸውን እንዲሁም በህግ የተጣለባቸውን ግዴታ መወጣታቸውን ማረጋገጥ ነው፡፡f በህገ መንግስት መነፅር ካየነው ፍርድ ቤቶች በአጣሪ ዳኝነት ሚናቸው የህግ የበላይነትን ያስከብራሉ፡፡ ሎርድ ሆፍማን የተባሉ የእንግሊዝ ዳኛ በአንድ ውሳኔ ላይ ይህንን ሲያብራሩ እንደተናገሩት፤The principles of judicial review give effect to the rule of law. They ensure that administrative decisions will be taken rationally in accordance with a fair procedure and within the powers conferred by Parliament.g
ወደ አማርኛ ሲመለስ፤የአጣሪ ዳኝነት መርሆዎች አስተዳደራዊ ውሳኔዎችና እርምጃዎች በህግ አውጭው በተፈቀደ የስልጣን ገደብ ውስጥ ምክንያታዊ ይዘት ኖሯቸው በፍትሐዊ መንገድ መወሰዳቸውን ያረጋገጣሉ፡፡ በዚህም የህግ የበላይነት ፅንሰ ሀሳብን በተጨባጭ ይተገብራሉ፡፡
a. Peter Cane “Understanding Judicial Review and its Impact.” In Judicial Review and Bureaucratic Impact: international and interdisciplinary perspectives, edited by marc hertogh and simon halliday. (Cambridge, New York: Cambridge University Press, 2004) ገፅ 16
b. ዝኒ ከማሁ
c. Gordon Anthony, Judicial Review in Northern Ireland (Hart Publishing, 2008) ገፅ 2
d. NEIL PARPWORTH, Constitutional and Administrative Law (7th edn: Oxford University Press, 2012) ገፅ 251
e. Mark Ryan, Unlocking Constitutional & Administrative Law (3rd edn: Routledge,. 2011) ገፅ 508
f. Paul Dobson, Nigel Gravells, Phillip Kenny and Richard Kidner Principles of public law (2nd edn: Cavendish Publishing Limited,1999) ገፅ 225
g. Jamie Grace, Key Facts Key Cases: Constitutional & Administrative Law (Routledge, 2016) ገፅ 198
source- የአስተዳደር ህግ መግቢያ
Comments
Post a Comment